خوشگل کور

کورکه فاصله تا پیرمردای فقط اینفر بو، ایته چوبی نیمکتˇ سر، ایته فواره جلو، پیرمردای کوره واپرسی:
– غمگینی؟
– نه .
– موطمئنی ؟
– نه .
– چرا وانگ زنی ؟
– می رفیقان مرا دوست ناریدی .
– چره ؟
– چون خوشگل نیم .
– قبلا انه ترا بوگوفتید؟
– نه .
– ولی تو خوشگلترین دوختری ایسی که من تا هسا بیدم .
– راست گی ؟
– اها، از ته می قلب انه گم.
کور ویریشته، پیرمرداکه ماچی بدا، بدووسته بوشو خو رفیانه ورجا، شادˇ شاد.
چن دقیقه بعد، پیرمردای خو ارسویه(اشکانه) پاکا کوده، خو کیفا بازا کود، خو سیفیدˇ عصایه اوساده را دکفته بوشو…

ا متنا اینفر به فارسی قبلا مره اوسه کوده، منم گیلکی بوکودم.

چند اصطلاح و کنایه در زبان گیلکی

âxar.a tusk∂ a
آخر توسکه
آخرین بچه، ته تغاری

âlox fak
آلوخ فک
موی آشفته مثل آشیانه عقاب

âhin čakan
آهین چکن
پرگو و وراج

abun dumâq
ابون دوماغ
بینی دراز-طوطی بینی(ابون = غاز سیاه هوایی)

aldamug
الدموج
زن ولوله جادو و داد و فریادی که گویی جن لگد کرده است.

ow konus
او کونوس
آدم یا هر چیز بی ارزش

bâzâr šu
بازار شو
پسر بزرگ خانواده که برای خرید به بازار می رود

bâqala pač
باقلا پچ
پغل بی ارزش

bapust∂ moqan∂ a
بپوسته مورغانه
آدم بی خاصیت

baništ∂ lâku
بنیشته لاکو
دختر ترشیده

pas kun.a qâb
پس کون قاب
بچه ای که به او توجه نمی شود – کسی که آخر همه می آید

palat valg
پت ولگ
بی ثبات و عضو حزب باد

puč.a âquz
پوچ آغوز
بی خاصیت و پر ادعا

čâl bâš
چال باش
کسی که سر پهن و بی مو دارد(نوعی ماهی خاویاری)

halab sar
حلب سر
کچل و تاس

xâš vâlis
خاش والیس
پاچه خوار – پس مانده خور

xuk bârd∂ a
خوک بارده
عصبانی – گرفته و معترض

xoj pasar
خوج پسر
بی هویت (خوج = گلای وحشی)

dâl gardan
دال گردن
دراز بی خاصیت

dâr bârd∂ a
دار بارده
بی هویت و قد بلند

das ji basât∂ a
دس جی بساته
نازک نارنجی

sang.a xoj
سنگ خوج
بی خاصیت و انعطاف پذیر

siftâl kamar
سیفتال کمر
کمر باریک و زیبا

sandoq sari
صندوق سری
ته تغاری و بچه آخر

kaftâl šâl
کفتال شال
پیر و سالخورده

kun barânde xoš
کون برانده خوش
الکی خوش – پز عالی جیب خالی

lâfand bâz
لافند باز
حیله گر و دودوزه باز

maei xâš
مئی خاش
لاغر و استخوانی

mall∂ maj
مله مج
گدا

naft.a ban∂ a
نفته بنه
سیاه چرده

yatim čirak
یتیم چیرک
بی کسو بی یار

atik patik
اتیک پاتیک
بچه های کوچک – اجیک مجیک

buz gâlaš
بوز گاش
شغل بی ارزش – بز چران

pâlon duj
پالون دوج
خیاط ناشی

palâ xor
پلا خور
عیال و افراد تحت تکفل

tâtum baze
تاتوم بزه
موذی و آب زیرکاه

tar.a piski
تر پسیکی
ریزه میزه – فسقلی

tar tanguli
تر تنگولی
شاداب و نوجوان

task.a dil
تسکه دیل
تنها و بی کس (تسک = ظرف خالی)

čâr vâdâr
چار وادار
بی ادب و بی فرهنگ

čar šanba bâzâr
چارشنبه بازار
شلوغ و آشفته

češte xor
چشته خور
بدعادت و دله

xuk kula
خوک کوله
پر ادعا و نجوش

das foku
دس فوکو
انعام و دست خوش

dakata kâr
دکته کار
کاری که چاره و گریزی از آن نیست

zeytun tošk
زیتون توشک
آلت تناسلی مرد

sar vâmuj
سر واموج
آب بیار، آتش بیار، پذیرایی کننده در مهمانی ها

šâl arusi
عروسی بی نمک و بی حساب و کتاب

qurâb či
قوراب چی
دروغگو و چاخان

gadâ bahâr
گدا بهار
فقر و نداری – سیا بهار

gadâ kun
گدا کون
فقیر و خسیس

gow dakata bâzâr
گو دکته بازار
محل آشفته و بی در و پیکر

murqa lona
مورغه لانه
زیب پلوار

mul kuta
مول کوته
حرامزاده

این مطلب در دو بخش در مجله گیله وا، در شمارگان 105 و 106 تحت عنوان آخرین یادگار به قلم محب الله پرچمی چاپ شده بود.

اصطلاحات و مثل های گیلکی – بخش 10 – د

توضیح:

خط اول فونتیک نوشته، خط دوم نوشته به خط عربی(احتمالا بعدا به روش گیله وایی اصلاح خواهد شد، خط سوم ترجمه عین عبارت به فارسی، خط چهارم کاربرد و پیام اصلی عبارت

dâr sar nišine dâr kune vavine
دار سر نیشینه، دار کونه واوینه
روی درخت می نشیند، ته(پایین) آن را می برد
کنایه از تیشه به ریشه خود زدن، زیر پای خود را خالی کردن

dâri ki bâr nâvare, hime re xobe
داری کی بار ناره، هیمه ره خوبه
درختی که بار ندارد برای هیزم خوب است
یعنی که اگر چیزی در حالتی فایده ای نداشته باشد باید به حالتی برود که فایده ار شود

davâ miân nân u halvâ sâm nibe
دعوا میان نان و حلوا سام نیبه
در دعوا نان و حلوا قسمت نمی شود
از اختلاف و نفاق که دوستی حاصل نمی شود

dard be xarvâr aye, be misqâl še
درد به خروار آیه، به میسقال شه
درد خروار خروار می آید، مسقال مسقال می رود

darz naxânde âdama ki mulâ nigidi
درز نخوانده آدمه کی مولا نیگیدی
آدم درس نخوانده(بیسواد) را که ملا(معلم) نمی گویند
در نسبت ناروا مبالغه کردن، جاهلی را بعمد فاضل خواندن

darviš xu pašme çuqâye qâyam dare, duz nazane
درویش خو پشم چوقایه قایم داره، دوز نزنه
درویش کت پشمی اش را پنهان می کند تا دزد نزند
هر کس از لوازم و مایملک خود نگهداری می کند

daryâ baše, xuški âvare
دریا بشه خوشکی آوره
دریا هم برود، خشکی می آورد
آدم بدشانسی است

daryâ o gile gude?
دریا و گیل گوده؟
دریا و کلووخ؟
کنایه به کاری عبث کردن

daryâ harqazaram buxuške bâz tâ zânu âb dare
دریا هرقذرم بوخوشکه باز تا زانو آب داره
دریا هر چقدر هم خشک شود، باز تا زانو آب خواهد داشت
مانند: از رسم افتاده از اسم که نیفتاده

dari ki xudâ vakune, xalq dabastan natane
دری کی خودا واکونه، خلق دبستن نتانه
دری را که خدا باز کند، خلق نمی تواند ببندد

das be kâseye mušt be pišâni
دست به کاسیه، موشت به پیشانی
دست به کاسه است و مشت به پیشانی
نظیر: نمک خوردن و نمک دان شکستن

dase tane mu dinne, âdam çi tane kudan
دس تانه مو دنیه، آدم چی تانه کودن
کف دست مو ندارد، از دست انسان چه بر می آید
نظیر: از ده ویران که ستاند خراج

das çalk dârim, namâz qazâ
دس چلک داریم، نماز قضا
دست چرکین داریم و نماز قضا
یعنی کلی شرمنده ایم

das dase šanâse
دس دسه شناسه
دست دست را می شناسد
دل به دل راه دارد

das dase šore, das vagarde ruya šore
دس دسه شوره، دس وگرده رویه شوره
دست دست را می شورد، (آن یکی) دست هم به تلافی صورت را می شورد
هر چه بکاری همان درو خواهد شد

das narese be kuku, haçin palâ fru kun
دس نرسه به کوکو، هچین پلا فرو کون
موقعی که به کوکو دسترسی نداری، بالاجبار با پلوی خالی بساز
به هر چیز موجود باید بسنده کرد

duta âquzam ijâ bemâne sedâ kune
دوتا آغوزم ایجا بمانه صدا کونه
دو گردو هم در جای باشد صدا می دهد
نظیر: سنگ سنگ ببیند محبت پیدا می کند

dutâ lânti ki az itâ xule brun aidi itâ turki gab zane itâ farsi
دوتا لانتی کی از ایته خوله بیرون ائیدی ایتا تورکی گب زنه ایتا فارسی
دو مار که از یک سواخ بیرون بیایند یکی ترکی حرف می زند یکی فارسی
هر دو از یک خانواده هستند لیکن پشت هم نیستند و هر کدام یک جور ساز می زنند.

duçake vinjie mâne
دوچکه وینجیه مانه
مثل سقز به آدم می چسبد
وبال گردن است

du xâle šifid be sar dâre, hizâr ârzu be dil
دوخاله شیفید به سر داره هیزار آرزو به دیل
دو تار مو به سر دارد هزار آرزو به دل
از او گذشته که آرزو کند

duxtar az gadâ,dowlat az xudâ
دوختر از گدا، دولت از خودا
دختر از طبقه فقیر به زنی بگیر ثروت را خدا خودش می رساند
در کنایه به کسانی که به خاطر پول و مال دختران ثروتمند و نه از روی علاقه قصد ازدواج با آنها را پیدا می کنند

dur az ti kulâ pare
دور از تی کولا پره
در مورد شخصی مصداق دارد که کاری را که خود می کند همان کار را نفی کند

duroqgu bibište morqe sar pa dâre
دروغگو بیبیشته مورغه سرپا داره
دروغگو، با زبانش مرغ بریان شده را زنده و سرپا می نماید

duroqgu xâne val-val zei, hikase bâvar namoyi
دوروغگو خانه ول ول زئی هیکسه باور ناموئی
خانه دروغگو داشت در آتش می سوخت اما کسی باور نمی کرد
مشابه چوپان دروغگو

duz i râ še, dil hizâr ra
دوز ای را شه، دیل هیزار را
دزد از یک راه می رود لیکن دل از هزار راه
مال یک جا میرود و ایمان هزار جا

du zan dâr, maçed xuse
دو زن دار، مچد خوسه
مرد دو زنه در مسجد میخوابد
اندر مذمت تعدد زوجات

duze piçâ re paye usâni xora pâye
دوزه پیچا ره پایه اوسانی، خوره پایه
برای گربه دزده چماق بلند کنی حواسش جمع می شود(فرار می کند)
هر کس خیانت کند دستش از حساب لرزد

duz hâzir o buz hâzir
دوز حاضیر و بوز حاضیر
دزد حاضر و بز حاضر
در جایی گویند که دو طرف حضور داشته باشند

duz duze fande bextar dâne
دوز دوزه فنده بختر دانه
دزد فوت و فن دزد (های دیگر) را بهتر می داند
همکار از دوز و کلک همکار آگاه تر است

duzi tâ be aman berese, šabam beze mahto bobo
دوزی تا به امان برسه، شبم بزه مهتاب بوبو
تا نوبت دزدی به ما رسید شب هم زد و مهتابی شد
کنایه به بدبیاری و بد اقبالی

duskol bezani dakafe gor  myân
دوسکول بزنی دکفه گوره میان
هلش بدهی می افتد درون قبر
یعنی فلانی خیلی پیر است و پایش لب گور است یا این که مزاجی ضعیف و جسمی نحیف دارد

dušmane salâm foše
دوشمن سلام فوشه
سلام دشمن، فحش است
کنایه به این که به دشمن نباید اعتماد کرد

dušmane ijur salâm bukun ki ti kulâ je ti sar bekafe
دوشمنه ایجور سلام بوکون کی تی کولا جه تی سر بکفه
طوری به دشمن سلام کن که کلایت از سرت بیفتد
دشمن نتوان حقیر و بیچاره شمرد

dukân nešini ti piškeš nâxunak nava zen
دوکان نشینی تی پیشکش ناخونک نوا زئن
دکان نشینی پیشکشت اما ناخونک نزن
در دکان می نشینی عیبی ندارد، اما اقلاً ناخونک نزن

dumâq buz kuhie dâre, kapçe u katil kulaškane
دوماغ بوز کوهیه داره کپچه و کاتیل کولشکنه
دماغ بز کوهی را دارد و دک و پوزش شبیه دک و پوز مرغ است
یعنی فلانی خیلی زشت است

dunbeyam az gusfand pile tar
دونبه یم از گوسفند پیله تر
دنبه هم از گوسفند بزرگتر
کاسه داغ تر از آش

dunyâ talâfi xâniye
دونیا تلافی خانیه
دنیا دار تلافی است
دنیا دار مکافات است هر چه بدهی همان ستانی

dunyâye âb bebare une xâb bare
دونیایه آب ببره اونه خواب بره
دنیا را آب ببرد او را خواب می برد
یعنی این که فلانی خیلی بی خبر و بی تفاوت است – از مرحله پرت است

dunyâya fadaidi pirezanâkane, vâparsaeidi jafari dâne koya bekârim
دونیایه فدائیدی پیرزناکانه وپرسئیدی جفری دانه کویا بکاریم
دنیا را دادند به پیرزن ها، آنها می پرسیدند که تخم جعفری را کجا بکاریم؟
هر کاری را بایستی به کاردانش سپرد

dowlat ziâdi çume kura kune
دوولت زیادی چومه کوره کونه
موفقیت فراوان چشم را کور می کند
ثروت بدست آمده اگر زیاد باشد انسان ها را تغییر می دهد

dowome zay aval zake kone dukune
دوومه زای اول زاکه کونه دوکونه
بچه دوم لباس کهنه بچه اول را می پوشد

digari mâle sar hâteme
دیگری مال سر حاتمه
سر مال دیگران حاتم است
از کیسه خلیفه بخشنده است.

divšâle yâbu manestan šouna anârpust bâr dare, amona gâve çarm
دیوشال یابو مانستن، شوئونا انار پوست بارداره، امونا گاوه چرم
مثل یابوی دیوشال(از آبادی های گیلان) موقع رفتن پوست انار بار می کند موقع برگشتن کود گاوی
دائم زیر بار است

dil kâre dase kune, das kâre dile nukune
دیل کار دسه کونه، دس کار دیله نوکونه
دل کار دست را می کند، دست کار دل را نمی کند

dile sumâ bejâr gil ki nie
دیله، سوما بجار گیل کی نیه
دل است، گل (سماق بجار) که نیست که
دل است  و از گوشت و خون است و احساس دارد بر عکس گل بجار

dili dâre ziba, harçi dine ane vâ
دیلی داره زیبا، هر چی دینه انه وا
دلی دارد زیبا، هر چه را که بیند خواهد
بوالهوس است، هر چیزی که ببیند را هوس می کند

نامه ای به خودا

ایته زای خو ماره بوگوفت
می تولدˇ ره ایته چرخ(دوچرخه) خایم، بابی خیلی شرور زای بو، همیشه اذیت و آزار کودی
انی مار انˇ بوگوفته: تی حق ایسه تی تولدˇ وستی تره ایته چرخ بیهینم؟
بابی بوگوفت: آره
انی مار انˇ بوگوفت: بوشو اوتاق دورون ایته نامه خودا ره بینیوس کی اون تره تی خوبه کارانی که انجام بدئی وستی ایته چرخ فده

نامه شماره یک
سلام عزیزˇ خودا
می نام بابیه، من زاک خیلی خوبی بوم و الان از تو خایم ایته چرخ مرا فدی
تی دوست دار
بابی

بابی ایپچه فیکر بوکوده بیده کی چون کی ا نامه دروغه کارساز نیه و چرخی انی گیر نایه. هنی وستی نامه یا پارا کوده.

نامه شماره دو
سلام خودا
می نام بابیه و من همیشه سعی کودیم کی پسر خوبی ببم، لوطفاً می تولدˇ وستی ایته چرخ مره فدن
بابی

بازیم ایپچه فیکر بوکوده و بیده کی ا نامه یم جواب فانده و هنی وستی ایتیم پارا کوده

نامه شماره سه
سلام خودا
می نام بابیه، دوروسته کی من زاک خوبی نوبوم ولی اگه می تولدˇ واستی ایته چرخ مره فدی تره قول دهم کی زاکه خوبی ببم
بابی

بابی بازیم خومره فیکر بوکوده کی شاید ا نامه یم جواب فانده، هنیˇ واستی انم پارا کوده
در فیکر بوشو، بوشو خو مارˇ بوگوفت خایم بشم کلیسا
انه مار بیده کی انˇ ترفند کارساز بو، انˇ بوگوفت خاب بوشو ولی قبلˇ شام خانه بءس، بابی بوشو کلیسا
ایپچه بینیشت و وقتی بیدی هیچ کس اویه نءسه، بپرست و مریم مقدس موجسمه یا بودوزی و از کلیسا فرار بوکود
بعد موستقیم بوشو خو اتاقˇ دورون ایته نامه جدید بینیویشت.

نامه شماره چهار
سلام خودا
تی مار می ورجه ایسه! اگر انه خایی باید می تولدˇ ره ایته چرخ مره فدی
بابی

توجه: ا داستان ترجمه بوبوسته از ایته متن فارسی ایسه کی اگر اونی آدرسا خایید می امرا تماس بیگیرید.

آموزش گیلکی یا آموزش فحش گیلکی

تا به حال چندین فایل صوتی، بین گوشیهای گیلک ها، به صورت بلوتوث انتشار پیدا کرده تحت عنوان آموزش گیلکی، من دوتای آنها را گوش کردم و آنها سراسر فحش و تبدیل کلمات خوب و مثبت فارسی به کلمات زشت و رکیک یا عبارات این چنینی در گیلکی است، برای خنداندن مردم! معمولا دو گوینده با حالات جلفی این برنامه ها را اجرا می کنند. امشب بحث کوتاهی در این زمینه با یکی از دوستان انجام دادم، من می گفتم که نباید چنین کارهایی را پخش کرد چون برای وجه زبان گیلکی خوب نیست. در عوض او می گفت وجه زبان گیلکی همین است! بعد از صحبت کوتاهی روشن شد که در فارسی و … هم این خبر هست و در این صورت آن ها هم در این مورد همسان هستند. بعد من دلیل آوردم که در این جا گوینده فارسی را با لحن محترمانه بیان می کند ولی گیلکی را آن یکی آن طوری فحش می دهد. این می تواند در عین حال که گیلکی به خودی خود نه زبان دور از ادبیست، این می تواند بر وجه اجتماعی آن در تفکر عامه مردم تاثیر گذار باشد. مثال آوردم که شاید پدر مادری با شنیدن همچین چیزهایی دوست نداشته باشند با فرزند خود به زبانی حرف بزنند که سراسر فحش و ناسزاست.

بعد از این او به من گفت حرفت را قبول ندارم، البته دلیل هم نیاورد، من هم با الفاضی به فارسی به او گفتم که برایم مهم نیست. البته چون کمی رکیک بودند من اینجا نمی آورم. او به من گفت تو یک فاشیستی! آدم باید توانایی قبول حرف ها را داشته باشد…

البته خیلی از صحبت های دیگر که ذکر آنها در اینجا زائد بود را نه من حوصله داشتم بیاورم و نه این که لازم بود بیاورم. مخلص کلام، به نظر من این چنین چیزهایی خواسته یا ناخواسته در ضمیر ناخودآگاه خیلی ها تاثیراتی می گذارد که شاید خودشان متوجه نشوند ولی امکان دارد در نحوه برخوردشان تاثیر گذار باشد، دست اندرکاران تهیه این کارها اگر پشیزی برای هویت خود و زبان خود که یکی از وجوه اصلی هویت شان است ارزش قائلند – که بعید می دانم – دیگر این کارها را نکنند، چرا که خواسته یا ناخواسته کارهایشان نتایج منفی برای هویت شان اینجاد خواهد کرد. و همه هم بدانند که عکس این کار یعنی به کار بردن واژه های خوب گیلکی در برابر فحش های فارسی کار بسیار ساده ای است! و این هم می تواند اثباتی باشد که گیلکی زبان فحش و ناسزا نیست، اگر دلیل آن باشد پس فارسی و … هم همه زبان های فحش و ناسزاست!